Księstwo Cieszyńskie jako jedna z Ziem Korony Świętego Wacława

W 1327 roku książę Kazimierz I cieszyński zdecydował się złożyć hołd lenny królowi czeskiemu Janowi Luksemburczykowi. Dwadzieścia jeden lat później na mocy tegoż hołdu Księstwo Cieszyńskie staje się jedną z Ziem Korony Świętego Wacława. Czym były Ziemie Korony Świętego Wacława i jakie miejsce zajmowało w ich ramach Księstwo Cieszyńskie? A jak sprawa Księstwa Cieszyńskiego jako jednej z Ziem Korony Świętego Wacława ma się współcześnie?

Ziemie Korony Świętego Wacława w 1747 roku, czerwona kreska wyznacza podzielony już Śląsk

Czym są Ziemie Korony Świętego Wacława?

Ziemie Korony Świętego Wacława to poszerzona nazwa Królestwa Czeskiego, prawnie zostały ustalone 7 kwietnia 1348 roku przez króla czeskiego i późniejszego cesarza rzymskiego Karola IV. Dla Księstwa Cieszyńskiego takie rozwiązanie oznaczało nieco większą swobodę i znacznie poszerzyło jego wewnętrzną autonomię, którą zagwarantowano mu przecież po wsze czasy, jak zwykło się odnotowywać w średniowiecznych dokumentach. Od tego momentu kraje powiązane z Królestwem Czech na zasadzie hołdu lennego nie były związane z osobą monarchy lecz KORONĄ, a więc monarchią ogólnie. Na prawie identycznych zasadach funkcjonuje dziś np. Wielka Brytania, gdzie to Korona św. Edwarda jest elementem wiążącym wszystkie historyczne kraje Wysp Brytyjskich, które posiadają bardzo szeroko rozumianą autonomię wewnętrzną. Tak samo jak we współczesnej Wielkiej Brytanii symbolem jedności ziem jest Korona św. Edwarda, tak i w średniowiecznym Królestwie Czech, taką rolę odgrywała i co ciekawe do dziś pomimo republiki odgrywa Korona św. Wacława.

Insygnia Koronne Królów Czeskich, symbol łączący do dziś Ziemie Korony Świętego Wacława

Koncepcja Ziem Korony Świętego Wacława była w rzeczywistości zabezpieczeniem przed wykorzystywaniem władzy królewskiej. Od tej pory król wyłącznie wypożyczał sobie koronę i tym samym władzę nad związanymi z nią ziemiami od Świętego Wacława. To rozwiązanie niosło ze sobą zagrożenie centralizacji władzy, gdyż król poprzez osobę św. Wacława stał bliżej króla królów, czyli Jezusa Chrystusa. Do centralizacji władzy jednak nigdy nie doszło, a ziemie wchodzące w skład Korony Świętego Wacława korzystały ze swojej autonomii. Ważny wydaje się fakt, że owe autonomiczne ziemie związane wyłącznie koroną nigdy nie były w pełni zintegrowane. Również Habsburgowie po przejęciu władzy nad Ziemiami Korony Świętego Wacława w 1526 roku nie starali się ich integrować, taka sytuacja po prostu im odpowiadała. Tym samym zachowali oni wewnętrzne autonomie Ziem Korony Świętego Wacława, co dla Księstwa Cieszyńskiego oznaczało kontynuację np. rządów dynastii Piastów, aż do jej wygaśnięcia w 1653 roku; bicia własnej monety; wydawania wewnętrznych rozporządzeń obejmujących wyłącznie teren księstwa; posiadania odrębnego prawa wewnętrznego itp. Prób unifikacji prawa dokonano dopiero pod koniec XVIII wieku, kiedy wydano ujednolicone prawo obywatelskie i sądownicze obowiązujące na terenie całego Cesarstwa Austriackiego i podległych mu krajów. Do końca XVIII wieku obowiązywała w Księstwie Cieszyńskim, wydana w 1573 roku i znowelizowana w 1592 roku Ustawa Krajowa Księstwa Cieszyńskiego.

Przekładając to na współczesność − Ziemie Korony Świętego Wacława były swojego rodzaju unią skupiającą państwa i państewka wokół Korony Świętego Wacława jako symbolu jedności, a każde z nich posiadało szeroko zakrojoną autonomię wewnętrzną.

Współczesne ciągoty do restytucji Korony Świętego Wacława

Wyniki badań czeskich historyków, które w ostatnich latach poczyniono w związku z Ziemiami Korony Świętego Wacława i ich formalnym statusem po 1918 roku, pokazują nam dotąd nieznane fakty, które rodzą wiele pytań − wśród nich dotyczące obecnego statusu Księstwa Cieszyńskiego.

Karol IV

W 2016 roku Czesi obchodzili 700-lecie urodzin cesarza rzymskiego i króla czeskiego Karola IV. Był to okres, w którym media na każdym kroku wspominały postać monarchy, a lokalne samorządy organizowały liczne imprezy związane z jego osobą i czasami, w których żył. Miniony rok upłynął w Czechach również pod znakiem rozmaitych wspomnień i obchodów rocznicowych połączonych z osobą cesarza Franciszka Józefa. Siedemsetlecie urodzin Karola IV i setna rocznica śmierci Franciszka Józefa, a więc dwóch najbardziej charakterystycznych postaci w historii Ziem Korony Świętego Wacława, obudziły w kręgach inteligencji poważne dyskusje nad ustrojem politycznym państwa czeskiego. Okazuje się bowiem, że poszukiwanie przez Czechów „zamkowego ojca narodu” jest jednym z dylematów polityki XX i XXI wieku. Takie ciągoty Czechów są tym mocniejsze, im większe frustracje wśród narodu wywołuje ekipa rządząca krajem. Czescy politolodzy zgadzają się w kwestii, że od 1918 roku nie było prezydenta, poza Tomaszem Garrigue Masarykiem i Wacławem Havlem, który pełniłby funkcję królewskiego łącznika narodu.

Rodzi się zatem pytanie: Co stałoby się z Księstwem Cieszyńskim w momencie restytucji monarchii w Czechach?

Otóż pytanie jest dla nas bardzo ważne, Księstwo Cieszyńskie bowiem formalnie nigdy nie przestało być jedną z Ziem Korony Świętego Wacława. Po 1918 roku, pomimo podziału pomiędzy Polskę i Czechosłowację, ten stan się nie zmienił. Jak to możliwe? Jeśli wierzyć czeskim historykom to po wydaniu konstytucji Czechosłowacji w 1921 roku ani nawet w 1948 roku nie doszło do formalnej likwidacji Ziem Korony Świętego Wacława, a więc Królestwa Czeskiego, Margrabstwa Morawskiego, Księstwa Opawskiego, Księstwa Karniowskiego i Księstwa Cieszyńskiego. Formalnie nie usunięto również monarchy, którym wówczas był Karol I Habsburg. Został on wyłącznie odsunięty od władzy, nigdy nie zmuszono go do abdykacji, a jego obowiązki przeszły na prezydenta. Monarsze odebrano majątki i ostatecznie został wygnany, ale w dalszym ciągu pozostał dziedzicznym królem Czech, margrabią Moraw, księciem Opawskim, księciem Karniowskim, księciem Cieszyńskim, jednak bez czynnego udziału we władzy. Po jego śmierci cała tytulatura przeszła na jego syna Ottona Habsburga, a w 2011 roku na Karola Tomasza Habsburga, po to, by w przyszłości odziedziczył je Ferdynand Zvonimir Habsburg.

Karol Tomasz Habsburg-Lothringen, oficjalnie noszący tytuł cesarza Austrii, króla Węgier, króla Czech, księcia cieszyńskiego, itd.

Tytuł księcia cieszyńskiego nosił każdy cesarz Austrii z rodu Habsburgów od 1653 roku, kiedy zmarła ostatnia księżna cieszyńska Elżbieta Lukrecja. Pomimo tego, że Księstwo Cieszyńskie posiadało swoją linię Habsburgów Lotaryńsko-Cieszyńskich, której założycielem był Karol Ludwik Habsburg Lotaryńsko-Cieszyński, przybrany syn Alberta Sasko-Cieszyńskiego i Marii Krystyny Habsburg, to w 1936 roku po śmierci ostatniego księcia cieszyńskiego Fryderyka tytuł przeszedł bezpośrednio na Ottona Habsburga, który okazał się jedynym męskim potomkiem z rodu Habsburgów posiadającym prawo do dziedziczenia tego tytułu. Podczas jego pogrzebu w 2011 roku została oficjalnie podana jego pełna tytulatura wraz z ciągle żywym tytułem księcia cieszyńskiego.

Istnienie zawarte w symbolach?

Ważnym elementem świadczącym o kontynuacji istnienia Księstwa Cieszyńskiego jako jednej z Ziem Korony Świętego Wacława jest herb Pierwszej Republiki Czechosłowackiej, który jest bezpośrednim dziedzictwem herbu królewskiego. Na nim widnieje też w pełnej krasie orzeł Księstwa Cieszyńskiego. Herb ten był oficjalnym herbem Czechosłowacji do 1960 roku, w którym zastąpiono go symbolem socjalistycznym. Obecnie herb w całości, a więc razem z cieszyńskim orłem, widnieje na małym sztandarze prezydenta Pierwszej Republiki Czechosłowackiej, który jest obnoszony podczas ważnych świąt państwowych. Wizerunek tego herbu znajduje się również w katedrze św. Wita w Pradze. Współczesna konstytucja Republiki Czeskiej utrzymując historyczne dziedzictwo ziem Czech, Moraw i Śląska, w których władca formalnie nie abdykował, popiera status prawny, wedle którego dzisiejsze czeskie państwo jest jakoby królestwem bez rządzącego króla, a jego obowiązki wykonują inne organy państwowe. Podsumowując zatem ustalenia czeskich historyków dotyczące Królestwa Czech, dochodzimy do wniosku, że Księstwo Cieszyńskie jako jedna z Ziem Korony Świętego Wacława jest realnie istniejącym bytem, zakładającym się na tradycyjnej formie dziedziczenia, posiadającym oficjalnego monarchę, którego obowiązki wykonują inne organy państwowe.

Herb Pierwszej Republiki Czechosłowackiej używany do 1960 roku, z zawartym w nim orłem Księstwa Cieszyńskiego, a także Księstwa Karniowskiego, Księstwa Opawskiego, Dolnego i Górnego Śląska, Moraw, Słowacji, Czech, a także będącej wtedy częścią Czechosłowacji Podkarpackiej Rusi.

Księstwo Cieszyńskie jako „państwo podziemne”?

Wyłącznie w momencie restytucji monarchii w Czechach sprawa Księstwa Cieszyńskiego stałaby się przedmiotem poważnej debaty politycznej. Najpewniej tego typu przewrotu dokona kiedyś młoda czeska inteligencja praska, która coraz śmielej odwołuje się do historii i tradycji Królestwa Czeskiego czy jak mówi rozszerzona nazwa Ziem Korony Świętego Wacława. Ewentualne referendum w tej sprawie i jego powodzenie może otworzyć kolejny, ważny rozdział w historii naszego regionu, na który ta decyzja z pewnością wywrze niebywały wpływ.

Powyższe dywagacje należy jednak traktować wyłącznie jako ciekawostkę, która prezentuje jedynie mało znane w Polsce badania czeskich historyków i kształtujące się postawy społeczne. Nam, mieszkańcom Księstwa Cieszyńskiego, wystarczy mieć świadomość tego, że tytuł książąt cieszyńskich jest tytułem żywym i dopóki funkcjonuje, to mamy pełne prawo, a nawet obowiązek, określać nasz region szlachetnym terminem „Księstwo Cieszyńskie”.