Czterysta czterdzieści
trzy lata temu, 24 czerwca 1573 roku w Cieszynie, wydano
najważniejszy dokument będący obecnie niepodważalnym dowodem autonomii Księstwa Cieszyńskiego. Mianowicie chodzi o USTAWĘ
KRAJOWĄ KSIĘSTWA CIESZYŃSKIEGO, po czesku ZEMSKÉ
ZŘÍZENÍ TĚŠÍNSKÉHO KNÍŽECTVÍ, której
tłumaczenie na język angielski jest dużo bardziej wymowne, a
zarazem budzące kontrowersje. Język angielski określa ten dokument
jako „constitution”,
czyli konstytucja.
 |
| Uchwalenie Ustawy Krajowej Księstwa Cieszyńskiego (Sala Tronowa w cieszyńskim zamku) |
Dokument
ten zmienił obowiązujące dotychczas w Księstwie Cieszyńskim
prawo zwyczajowe w ustawę, a więc akt prawny o charakterze
powszechnie obowiązującym na terenie Księstwa Cieszyńskiego.
Współczesna terminologia polska nie pozwala oddać w nazwie
rzeczywistej rangi dokumentu, gdyż określenie go jako „ustawa”
degraduje jego ważność względem konstytucji. Uchwalenie tego
dokumentu jest tożsame z uchwaleniem konstytucji państwa,
oczywiście w pojęciu XVI wiecznym. Z XVI-sto wiecznego pojęcia
wychodzi język angielski określając dokument terminem
„constitution”,
gdyż uchwalone przez parlament akty prawne (współczesne ustawy)
określane są jako „act of
parliment”. Zdaje się, że
terminologia angielska najpełniej ukazuje rangę dokumentu jakim
była Ustawa Krajowa Księstwa Cieszyńskiego.
 |
| Wacław III Adam, książę cieszyński |
Ustawa
Księstwa Cieszyńskiego została wydana 24 czerwca 1573 roku w
Cieszynie, przez księcia Wacława III Adama. Poprzedzało ją
wydanie 30 czerwca 1572 roku przywileju stanowego, w którym Wacław
III Adam po raz pierwszy ustanowił prawa stanowe i instytucje
ziemskie. W przywileju kładziono nacisk na rozpoczęcie działalności
Sądu Ziemskiego w Cieszynie i potrzebę spisania ustawy krajowej.
 |
| Strona tytułowa Ustawy Krajowej Księstwa Cieszyńskiego (1573) |
Oryginał
Ustawy Krajowej Księstwa Cieszyńskiego zapisany jest w języku
staroczeskim, który był językiem urzędowym w Księstwie
Cieszyńskim, na dwudziestu czterech stronach formatu A4, związanych
biało-czerwonym (w XVI wieku były to barwy Królestwa Czech,
którego flaga wyglądała identycznie jak obecna flaga polska)
jedwabnym sznurkiem, opatrzony jest pieczęcią i podpisem księcia.
Oryginał znajduje się w Archiwum Państwowym w Cieszynie.
 |
| Strona tytułowa Ustawy Krajowej Księstwa Cieszyńskiego (1574) |
Wraz z
wydaniem Ustawy Krajowej, Księstwo Cieszyńskie sięgnęło szczytu
swojej państwowości. Widoczny jest tutaj wpływ aktów prawnych
wydawanych na Morawach, a także w Królestwie Polskim.
 |
| Osobisty podpis księcia cieszyńskiego Wacława III Adama |
Tekst Ustawy
Krajowej Księstwa Cieszyńskiego podzielony jest na czterdzieści
dwa rozdziały zawierające pojedyncze artykuły, które są
ponumerowane w każdym rozdziale od początku. Tytuły pojedynczych
rozdziałów z 1573 roku brzmią następująco (tłumaczenie ze
staroczeskiego):
1.O hołdzie
2.O wojnie i
służbie ziemskiej
3.O
sędziach, jak zasiadać w sądzie powinni
4.Sędziowie
w ten sposób wybierani być powinni
5.Sąd tak
rozpoczynać należy
6.Tak
powinno oskarżenie być pisane
7.Oskarżenie
zaległe rokiem tak do sądu ma być pisane
8.O urzędach
9.O wianach
10.O córkach
osieroconych
11.O pomyśle
12.O
testamencie i poręczeniu
13.O
sierotach
14.Części
gospodarstw
15.Stowarzyszenia
16.Sprzedaż
dziedzictwa
17.Dziesięciny
i podatki duchowieństwa
18.O
sumieniu, Sumienie tak rozumiane być powinno
19.O
morderstwach
20.O
pogwałceniu honoru
21.Ze strony
granic i zalewaniu wodą obcych gruntów
22.Przysięga
graniczna tymi słowy ma zostać zawarta
23.O
zastawie
24.O sporach
i życiu w mieście
25.O osobach
stanu mieszczańskiego, które gospodarstwa ziemskie mają
26.O długach
i niewoli
27.Ze strony
odkryć
28.O pysze i
złorzeczeniu
29.O
myślistwie
30.O
pastwiskach i szkód czynieniu
31.O
poręczycielach
32.O
próżniactwie i włóczęgach
33.O
złoczyńcach
34.O
poddanych, sierotach i czeladzi służebnej
35.O wodach
36.O drogach
37.O
oskarżeniach panów przez poddanych
38.O
sierotach
39.O
czeladzi służebnej
40.O
młynarzach
41.O Żydach
42.Zakończenie
Początkowe
reakcje przedstawicieli cieszyńskich stanów (szlachty) były bardo
pozytywne. Jednak później doszło do konfliktu stanów i księcia,
który zmarł w międzyczasie pozostawiając Księstwo swojej żonie
- Sydonii Katarzynie. Księżna sprawowała władzę w imieniu
niepełnoletniego syna - Adama Wacława. W tym czasie spór zaostrzył
się jeszcze bardziej i włączono do niego króla czeskiego i
cesarza rzymskiego Rudolfa II, który zakończył spór 17 maja 1591
roku wydając dwa dokumenty potwierdzające przywileje wydane przez
Wacława III Adama i swoje wydane w 1573 roku, gdzie dodatkowo zawarł
przywilej stanowy z 1590 roku. W 1592 roku wydano nowelizację Ustawy
Krajowej Księstwa Cieszyńskiego, która regulowała sporne sprawy
dotyczące cieszyńskich stanów. W tej wersji Ustawa Krajowa
Księstwa Cieszyńskiego przetrwała do końca XVIII wieku, kiedy
wydano ujednolicone prawo obywatelskie i sądownicze obowiązujące
na terenie całego Cesarstwa Austriackiego i podległych mu krajów.
 |
| Strona tytułowa Ustawy Krajowej Księstwa Cieszyńskiego (1592) |