Mennica w Księstwie Cieszyńskim



W średniowieczu, posiadanie przez władców prawa menniczego, należało do najwyższych atrybutów suwerenności, co w praktyce było podstawą państwowości. Monety książąt cieszyńskich wzbudziły zainteresowanie historyków i numizmatyków już w XIX wieku. W tym okresie powstały również pierwsze prace poświęcone historii mennictwa w Księstwie Cieszyńskim. Pierwszym autorem, który zwrócił uwagę na cieszyńskie monety, był autor pierwszej dokładnej historii Księstwa Cieszyńskiego – G. Biermann w Notizen-Blatt z 1863 roku, później w wspomina o nich F. Friedensburg w swoim diele Codex Diplomaticus Silesiae z roku 1899, a także W. Karger w Zeitschrift für Geschichte und Kulturgeschichte Schlesiens z lat 1914 i 1919 – 1920. Z polskich autorów tematyce mennictwa na ziemiach cieszyńskich zajął się po wojnie, w dotąd nieopublikowanych rękopisach, M. Gumowski. Natomiast z czeskich badaczy tematu można wymienić opawskiego historyka E. Ševčíka.



Pierwszym cieszyńskim władcą był Mieszko I cieszyński, na którego przeszło prawo mennicze jego ojca Władysława I. Istnienie mennicy w Księstwie Cieszyńskim potwierdza dokument z 1290 roku, a więc mennictwo na tym terenie istniało od samego powstania Księstwa Cieszyńskiego. W tym dokumencie wymieniony jest nawet mistrz menniczy Fritto. Niestety z tego okresu nie zachowały się żadne monety. 


Wiemy, iż w XIV i na początku XV wieku w Cieszynie wybijano z inicjatywy księcia cieszyńskiego Przemysława I Noszaka halerze cieszyńskie.  Niestety brak jest jakichkolwiek szerszych źródeł w tym temacie, a świadectwem bicia monety w tych czasach do tej pory pozostaje jeden, jedyny zachowany egzemplarz. XIV wiek był też okresem napływu monet z Królestwa Czeskiego, którymi płacono na terenie księstwa. Dopiero w 1438 roku dowiadujemy się, że wdowa po księciu Bolku I, Eufemia, ze swoimi synami Władysławem, Przemysławem, i Bolesławem, sprzedaje prawo mennicze za 750 kop groszy czeskich miastu Cieszyn. Mennica w Cieszynie rozpoczęła bicie monet miejskich, podobnie jak miało to miejsce w Oświęcimiu. W 1498 roku książę Kazimierz II potwierdził swój przywilej menniczy u czeskiego króla Władysława II. 


Prawdziwy rozkwit cieszyńskiego mennictwa przypada na XVI wiek. Wnuk Kazimierza II, Wacław Adam, rozpoczął w roku 1559 wybijać monety w Cieszynie, a później także w Skoczowie i Bielsku. Na rewersie monet z tego okresu, obok orła, zamieszczono dewizę Księstwa Cieszyńskiego: „BENEDICTIO DOMINI DIVITES FACIT" (Błogosławieństwo Pańskie ubogaca), która znajduje się na wszystkich monetach z pierwszego okresu mennictwa księcia Wacława. 




Monety wybijane w mennicy cieszyńskiej nawiązywały do wzorów polskich, co spowodowało konflikt z Wiedniem i Komorą Śląską, w wyniku, którego książę zakończył swoją działalność menniczą. Jego syn Adam Wacław, ponownie wykorzystując polski wzór, rozpoczął bicie nowych monet w 1591 roku, również jego syn , Fryderyk Wilhelm, nie zrezygnował z polskiego wzoru menniczego. Jego córka Elżbieta Lukrecja, za zgodą cesarza Ferdynanda III, wznowiła bicie cieszyńskich monet po śmierci ojca, jednak już według wzoru austriackiego. Po jej śmierci Księstwo Cieszyńskie, jako lenno Królestwa Czeskiego, przeszło pod panowanie Habsburgów. Cesarz Ferdynand IV, jako cieszyński książę, kontynuował bicie monet, jednak panował przez rok, a monety z 1655 były już tylko monetami pośmiertnymi. Na nich również zakończyła się historia cieszyńskiej mennicy, co nie oznacza, że symbole księstwa zniknęły z pieniędzy na zawsze. W XVIII w. wraz z rozwojem handlu i obrotu towarowego na szeroką skalę rola pieniędzy jeszcze bardziej wzrosła. Zaprowadzono pieniądze papierowe, czyli banknoty, powstały nowoczesne banki. W tymże stuleciu zrodziła się także idea tworzenia instytucji finansowych, których główny celem nie byłby zysk, ale wspieranie rozwoju jednostek i grup przez propagowanie oszczędzania i udzielanie taniego kredytu. W krajach wchodzących w skład monarchii austriackiej, do której należał także Śląsk Cieszyński, pierwsza kasa oszczędności powstała w 1826 r. w Wiedniu, w większej liczbie organizowały je władze komunalne dopiero po Wiośnie Ludów w 1848 r. Cieszyńska Kasa Oszczędności [Teschner Sparkasse] zaczęła działać w 1859 r. i szybko stała się jednym z najważniejszych instrumentów stymulujących nie tylko rozwój prywatnej przedsiębiorczości, ale i gospodarki komunalnej. Na innej podstawie prawnej powołano w 1873 r. Towarzystwo Oszczędności i Zaliczek w Cieszynie, o którym wspomnę jeszcze przy innej okazji.  Upadek monarchii oraz przeciągające się spory polityczne spowodowały także wielkie perturbacje na rynku monetarnym oraz coraz większą inflację, która spowodowała m.in., że państwom przestało się opłacać drukowanie banknotów i wybijanie monet niskich nominałów, które z kolei były niezbędne. Próbą ratowania sytuacji były tzw. pieniądze zastępcze, wybijane lub drukowane przez firmy albo najczęściej przez władze komunalne. Także miasto Cieszyn w 1919 r. było zmuszone o to zadbać i wydrukowało w miejscowej drukarni asygnaty wartości 1 korony i 50 halerzy w sześciu odmianach. Asygnaty zdobił herb miasta oraz napisy w języku polskim i niemieckim. Potocznie nazywano je „gamrotówkami" albo „pawlitówkami", gdyż widniały na nich podpisy burmistrza Aloisa Gamrotha oraz Pawlity, przewodniczącego Wydziału Skarbowego Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, która zgodziła się na emisję asygnat przez władze miejskie. Asygnaty traciły wartość, jeśli nie zostały do trzech miesięcy od daty wezwania do wymiany przedłożone w kasie miejskiej. Służyły jako płacidło nie tylko w Cieszynie, ale i w sąsiednim Frysztacie.






A gdyby tak Księstwo Cieszyńskie przetrwało? A gdyby w 1918 roku po ogłoszeniu niepodległości Księstwa przez Radę Narodową, nie doszło do przyłączenia do Polski, gdyby nie doszło do podziału pomiędzy Polskę i Czechosłowację w 1920 roku? Gdyby Księstwo trwało po dzień dzisiejszy jako suwerenne państewko w samym sercu Europy? Drukowałoby własne banknoty, które wyglądałyby może tak?







(na podstawie: J. Kalus, Mince Knížectví Těšínského, Český Těšín 1994 i http://www.cieszyn.pl/?p=categoriesShow&iCategory=2382)