W średniowieczu, posiadanie przez
władców prawa menniczego, należało do najwyższych atrybutów suwerenności, co w
praktyce było podstawą państwowości.
Monety książąt cieszyńskich wzbudziły zainteresowanie historyków i numizmatyków
już w XIX wieku. W tym okresie powstały również pierwsze prace poświęcone
historii mennictwa w Księstwie Cieszyńskim. Pierwszym autorem, który zwrócił
uwagę na cieszyńskie monety, był autor pierwszej dokładnej historii Księstwa
Cieszyńskiego – G. Biermann w Notizen-Blatt z 1863 roku, później w wspomina o
nich F. Friedensburg w swoim diele Codex Diplomaticus Silesiae z roku 1899, a
także W. Karger w Zeitschrift für Geschichte und Kulturgeschichte Schlesiens z
lat 1914 i 1919 – 1920. Z polskich autorów tematyce mennictwa na ziemiach
cieszyńskich zajął się po wojnie, w dotąd nieopublikowanych rękopisach, M. Gumowski.
Natomiast z czeskich badaczy tematu można wymienić opawskiego historyka E. Ševčíka.
Pierwszym cieszyńskim władcą był Mieszko I cieszyński, na którego przeszło
prawo mennicze jego ojca Władysława I. Istnienie mennicy w Księstwie Cieszyńskim
potwierdza dokument z 1290 roku, a więc mennictwo na tym terenie istniało
od samego powstania Księstwa Cieszyńskiego. W tym dokumencie wymieniony jest
nawet mistrz menniczy Fritto. Niestety z tego okresu nie zachowały się
żadne monety.
Wiemy, iż w XIV i na początku XV
wieku w Cieszynie wybijano z inicjatywy księcia cieszyńskiego Przemysława I Noszaka halerze cieszyńskie. Niestety brak jest jakichkolwiek szerszych źródeł w tym temacie, a świadectwem bicia monety w tych czasach do tej pory pozostaje jeden, jedyny zachowany egzemplarz. XIV wiek był też okresem napływu monet z Królestwa Czeskiego, którymi płacono na terenie księstwa. Dopiero w 1438 roku dowiadujemy się, że wdowa
po księciu Bolku I, Eufemia, ze swoimi synami Władysławem, Przemysławem, i
Bolesławem, sprzedaje prawo mennicze za 750 kop groszy czeskich miastu Cieszyn.
Mennica w Cieszynie rozpoczęła bicie monet miejskich, podobnie jak miało to
miejsce w Oświęcimiu. W 1498 roku książę Kazimierz II potwierdził swój
przywilej menniczy u czeskiego króla Władysława II.
Prawdziwy rozkwit cieszyńskiego mennictwa przypada na XVI wiek. Wnuk
Kazimierza II, Wacław Adam, rozpoczął w roku 1559 wybijać monety w Cieszynie, a
później także w Skoczowie i Bielsku. Na rewersie monet z tego okresu, obok
orła, zamieszczono dewizę Księstwa Cieszyńskiego: „BENEDICTIO DOMINI DIVITES
FACIT" (Błogosławieństwo Pańskie ubogaca), która znajduje się na
wszystkich monetach z pierwszego okresu mennictwa księcia Wacława.
Monety wybijane w mennicy
cieszyńskiej nawiązywały do wzorów polskich, co spowodowało konflikt z Wiedniem
i Komorą Śląską, w wyniku, którego książę zakończył swoją działalność menniczą.
Jego syn Adam Wacław, ponownie wykorzystując polski wzór, rozpoczął bicie
nowych monet w 1591 roku, również jego syn , Fryderyk Wilhelm, nie zrezygnował
z polskiego wzoru menniczego. Jego córka Elżbieta Lukrecja, za zgodą cesarza
Ferdynanda III, wznowiła bicie cieszyńskich monet po śmierci ojca, jednak już
według wzoru austriackiego. Po jej śmierci Księstwo Cieszyńskie, jako lenno
Królestwa Czeskiego, przeszło pod panowanie Habsburgów. Cesarz Ferdynand IV,
jako cieszyński książę, kontynuował bicie monet, jednak panował przez rok, a
monety z 1655 były już tylko monetami pośmiertnymi. Na nich również zakończyła
się historia cieszyńskiej mennicy, co nie oznacza, że symbole księstwa zniknęły
z pieniędzy na zawsze. W XVIII w. wraz z rozwojem handlu i obrotu towarowego na
szeroką skalę rola pieniędzy jeszcze bardziej wzrosła. Zaprowadzono pieniądze
papierowe, czyli banknoty, powstały nowoczesne banki. W tymże stuleciu zrodziła
się także idea tworzenia instytucji finansowych, których główny celem nie byłby
zysk, ale wspieranie rozwoju jednostek i grup przez propagowanie oszczędzania i
udzielanie taniego kredytu. W krajach wchodzących w skład monarchii
austriackiej, do której należał także Śląsk Cieszyński, pierwsza kasa
oszczędności powstała w 1826 r. w Wiedniu, w większej liczbie organizowały je
władze komunalne dopiero po Wiośnie Ludów w 1848 r. Cieszyńska Kasa
Oszczędności [Teschner Sparkasse] zaczęła działać w 1859 r. i szybko stała się
jednym z najważniejszych instrumentów stymulujących nie tylko rozwój prywatnej
przedsiębiorczości, ale i gospodarki komunalnej. Na innej podstawie prawnej
powołano w 1873 r. Towarzystwo Oszczędności i Zaliczek w Cieszynie, o którym
wspomnę jeszcze przy innej okazji. Upadek
monarchii oraz przeciągające się spory polityczne spowodowały także wielkie
perturbacje na rynku monetarnym oraz coraz większą inflację, która spowodowała
m.in., że państwom przestało się opłacać drukowanie banknotów i wybijanie monet
niskich nominałów, które z kolei były niezbędne. Próbą ratowania sytuacji były
tzw. pieniądze zastępcze, wybijane lub drukowane przez firmy albo najczęściej
przez władze komunalne. Także miasto Cieszyn w 1919 r. było zmuszone o to
zadbać i wydrukowało w miejscowej drukarni asygnaty wartości 1 korony i 50
halerzy w sześciu odmianach. Asygnaty zdobił herb miasta oraz napisy w języku
polskim i niemieckim. Potocznie nazywano je „gamrotówkami" albo
„pawlitówkami", gdyż widniały na nich podpisy burmistrza Aloisa Gamrotha
oraz Pawlity, przewodniczącego Wydziału Skarbowego Rady Narodowej Księstwa
Cieszyńskiego, która zgodziła się na emisję asygnat przez władze miejskie.
Asygnaty traciły wartość, jeśli nie zostały do trzech miesięcy od daty wezwania
do wymiany przedłożone w kasie miejskiej. Służyły jako płacidło nie tylko w
Cieszynie, ale i w sąsiednim Frysztacie.
A gdyby tak Księstwo Cieszyńskie
przetrwało? A gdyby w 1918 roku po ogłoszeniu niepodległości Księstwa przez
Radę Narodową, nie doszło do przyłączenia do Polski, gdyby nie doszło do
podziału pomiędzy Polskę i Czechosłowację w 1920 roku? Gdyby Księstwo trwało po
dzień dzisiejszy jako suwerenne państewko w samym sercu Europy? Drukowałoby
własne banknoty, które wyglądałyby może tak?
(na podstawie: J. Kalus, Mince Knížectví Těšínského, Český Těšín 1994 i http://www.cieszyn.pl/?p=categoriesShow&iCategory=2382)