Rodowód Piastów cieszyńskich rozpoczyna się od Mieszka I cieszyńskiego, pierwszego władcy suwerennego wówczas Księstwa Cieszyńskiego. Jednak kim była księżna u jego boku, w której łonie poczęła się jedna z najdłużej żyjących linii rodu Piastów?
Księżna z rodu Rurykowiczów (fot.: www.pinterest.com)
Istnieją pewne poszlaki, dzięki którym nieznana dotąd księżna cieszyńska może odzyskać należne jej miejsce w lokalnej historiografii. W Nekrologu opactwa św. Wincentego we Wrocławiu pod datą dzienną 13 IX odnotowano bowiem zgon niejakiej Grzymisławy, księżnej opolskiej (Grimizlaua ducissa Opuliensis), która według większości historyków zmarła w 1286 roku. Część historyków uznaje, że mogła ona być żoną Mieszka I cieszyńskiego, z kolei część, że była pierwszą żoną Bolka I opolskiego – młodszego brata Mieszka I.
Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że w 1286 roku również Mieszko I posługiwał się jeszcze tytułem księcia opolskiego, a nekrolog wspomina jedynie o zmarłej księżnej opolskiej. Za uznaniem Grzymisławy za żonę Mieszka I cieszyńskiego, a nie Bolka I opolskiego, przemawia fakt, iż książę Bolko I opolski, był już najpewniej w chwili śmierci Grzymisławy, żonaty z Agnieszką, córką Ottona III Pobożnego, margrabiego Brandenburgii i jego żony Bożeny z dynastii Przemyślidów.
Fakt ten potwierdza przechowywany w archiwum w Wiedniu, a zarazem unikający dotąd uwadze lokalnych historyków, niedatowany dokument króla czeskiego Przemysła Ottokara II. Mówi on wprost o zaręczynach siostry margrabiów brandenburskich Ottona i Albrechta, będącej zarazem siostrzenicą króla Czech, i prowadzonych rozmowach w tej sprawie z księciem Władysławem I opolskim. Z uwagi na to, że wystawca dokumentu – Przemysł Ottokar II zmarł 26 VIII 1278 roku, dokument musiał zostać wystawiony w pierwszej połowie tego roku lub w roku poprzedzającym, a związek małżeński mógł zostać zawarty najpóźniej w 1280 roku. Jak wynika z zachowanych dokumentów śmierć Agnieszki, księżnej opolskiej, nastąpiła przed 17 XI 1301. Uznając datę wystawienia dokumentu Przemysła Ottokara II najpóźniej na rok 1278 (przed 26 VIII 1278), a datę zgonu Agnieszki na ostatecznie rok 1301, wyklucza to możliwość, iż Grzymisława byłaby pierwszą żoną Bolka I opolskiego.
Przyjmując zatem tezę, iż Grzymisława była żoną Mieszka I cieszyńskiego, należałoby przyjrzeć się bliżej tej postaci. Imię księżniczki jasno wskazuje na jej ruskie pochodzenie z dynastii Rurykowiczów, w której było ono dość popularne. Według ustaleń ukraińskiego historyka i mediewisty Łeontija Wojtowycza, Grzymisława była córką Wsiewołoda III, księcia bełskiego i jego nieznanej z imienia żony (przypuszczalnie miała na imię Anna). Urodziła się najprawdopodobniej około 1260 roku w zamku Bełz (obecnie nieistniejącym). Grzymisława została żoną Mieszka I pomiędzy 1275 a 1280 rokiem na co wskazują zrekonstruowane daty urodzin ich dzieci.
 |
| Skrócony wykres genealogiczny obrazujący pochodzenie księżnej Grzymisławy |
Jeżeli chodzi o datę zgonu Grzymisławy, to większość historyków skłania się do stwierdzenia, że zapis w Nekrologu opactwa św. Wincentego we Wrocławiu odnosi się do najpóźniej 1286 roku. Dwa inne zachowane do naszych czasów dokumenty wspominające o żonie Mieszka I, pochodzą dopiero z początku XIV wieku. W obu dokumentach żona Mieszka I nie jest wymieniona z imienia i występuje w nich jako osoba już zmarła.
Pierwszy został wydany w Cieszynie dnia 11 XII 1302 roku i dotyczy przekazania lasu pomiędzy Łączanami, Zajączkowicami, Bachowicami i Spytkowicami na rzecz klasztoru w Mogile. Z treści jasno wynika, że żona księcia Mieszka I jest już osobą zmarłą i to dla m.in. jej duszy oraz swoich przodków, książę prosi o błogosławieństwo i łaskę we wstępie do dokumentu.
[…] Mesco Dei gratia dux Thessinensis, notum factimus tam presentibus, quam fauturis, quod piae compassionis animo pensantes intopiam fratrum ordonis Cisterciens de Clara Tumba, quod vulgaliter Mogila dicitur, ob comparandam amplioris benedictionis gratiam animabus felicis nostrum progenitorum, similiter et dilectae, quondam coniugis nostrae [...]
Drugi dokument został wystawiony 7 XII 1304 roku w Oświęcimiu i również dotyczy przekazania lasu na rzecz klasztoru w Mogile. Tym razem chodzi o las znajdujący się pomiędzy Woźnikami, Bachowicami i Spytkowicami. Po raz kolejny we wstępie dokumentu książę prosi o błogosławieństwo i łaskę dla dusz swojego ojca, matki i żony. Zapis jest prawie identyczny z tym zamieszczonym we wcześniejszym dokumencie.
[…] Mesco Dei gratia dux Thessinensis, notum factimus tam presentibus, quam futuris, quod piae compassionis animo pensantes intopiam coenobii fratrum ordinis Cisterciens de Clara Tumba, quod vulgaliter Mogila dicitur, ob comparandam amplioris benedictionis gratiam animabus felicis memoriae patris et matris, nec non dilectae coniugis nostrae insuper […] .
Przyjmując zatem datę 13 IX 1286 jako termin ostateczny śmierci Grzymisławy, należy też zwrócić uwagę na ewentualną przyczynę zgonu księżnej. Zakładając, że małżeństwo Mieszka I i Grzymisławy mogło zostać zawarte pomiędzy 1275 a najpóźniej 1280 rokiem, to na ten czas przypada również okres narodzin ich pierwszego dziecka – Władysława. Drugi syn, Kazimierz, przyszedłby wówczas na świat pomiędzy 1280 a 1283 rokiem, z kolei narodziny ich ostatniego znanego dziecka, księżniczki Wioli Elżbiety, przypadałyby na okres pomiędzy 1283 a 1286 rokiem.
Kluczowa zatem wydaje się sprawa ustalenia narodzin ostatniego potomka. Jak już zaznaczył Kazimierz Jasiński, Wiola Elżbieta mogła urodzić się pomiędzy 1285 a 1293 rokiem, przy czym rok 1293 stanowiłby wówczas termin ad quem z uwagi na datę jej zamążpójścia w 1305 roku. Jasiński dopuszcza nawet różnicę wieku pomiędzy małżonkami wynoszącą od jednego do czterech lat różnicy, gdzie Wiola Elżbieta mogła być starsza od Wacława III, urodzonego w 1289 roku.
Jedynym źródłem, które wspomina o pochodzeniu Wioli Elżbiety jest Kronika zbrasławska. Tam wymieniona została przy okazji ślubu z Wacławem III w 1305 roku, jako córka Mieszka I cieszyńskiego. Imienia, ani pochodzenia jej matki nie odnotowano. Nasuwa to stwierdzenie, że gdyby matka Wioli Elżbiety żyła jeszcze na początku XIV wieku, jak sugerują niektórzy historycy, przesuwając datę jej śmierci najpóźniej na 1302 rok, to jej imię nie umknęłoby raczej ówczesnym kronikarzom. Tym bardziej, iż chodziło wówczas o wykazanie pochodzenia przyszłej królowej Czech. Oznacza to zatem, że matka Wioli Elżbiety, a żona Mieszka I, zmarła na długo przed tym wydarzeniem, a i sama Wiola Elżbieta zapewne nie zdążyła jej poznać.
Zakładając hipotetycznie, że Wiola Elżbieta mogła urodzić się w 1286 roku i przyjmując, że Grzymisława była jej matką, a zarazem żoną Mieszka I, dochodzimy do stwierdzenia, iż przyczyną zgonu księżnej mogły być komplikacje poporodowe. Tego typu przyczyna zgonu była dosyć powszechna w minionych wiekach, nawet wśród najwyżej sytuowanych klas społecznych. Warto zauważyć, że żona Mieszka I nie pojawia się w treści żadnego późniejszego dokumentu, prócz dwóch wspomnianych wcześniej, które wymieniają ją jako osobę zmarłą. Dodatkowo po narodzinach Wioli Elżbiety nie mamy żadnych informacji źródłowych o kolejnych potomkach Mieszka I, który najpewniej po śmierci żony nigdy już się nie ożenił.
Na podstawie powyższych ustaleń i hipotez, należałoby zatem skłonić się do uznania Grzymisławy za nieznaną dotąd żonę Mieszka I cieszyńskiego i oddać jej należne miejsce w historiografii Piastów cieszyńskich i oświęcimskich.
---
HORWAT Jerzy, Piastowie górnośląscy, Bytom 2007.
JASIŃSKI Kazimierz, Rodowód Piastów śląskich, Kraków 2007.
NĚMEC Emerich, Listnář Těšínska, Český Těšín 1955.
WOJTOWYCZ Łeontij, Udilni kniaziwstwa Riurykowycziw i Gedyminowycziw u XII-XVI st. Istoryko-heneałohiczne doslidżennia, Lwów 1996.