Choć okrągła rocznica
450 lat od wydania Ordynacji Kościelnej, zwanej też Porządkiem
Kościelnym, przypada dopiero na 2018 rok, to ze względu na
tegoroczne obchody 500-lecia Reformacji w Kościele Ewangelickim
uznałem za stosowne wspomnieć o tymże ważnym dokumencie. Choćby
ze względu na chęć wskazania formalnych początków wiary
ewangelickiej w naszym księstwie.
 |
| Oryginalny fragment Ordynacji Kościelnej Wacława III Adama z 1568 roku |
Słów kilka o dacie
wydania Ordynacji Kościelnej
Ordynacja Kościelna
Wacława III Adama została wydana 19 stycznia 1568 roku. W wielu
materiałach promocyjnych wydawanych w tym roku pojawia się data 21
stycznia 1568 roku, co wiąże się z nieuwagą lub najpewniej z
niezrozumieniem pierwotnego tekstu zapisanego w języku staroczeskim:
Od Wysocze Oswiczeneho
Knyžiete a Pana, Pana Waczlawa z Božy
milosty w Slezy Knyžiete Tiessinskeho a Welkeho
Hlohowa a t. d. Potwrzeny Lieta 1568. Lietta Panie Tisyczeho
Pietisteho Ssestdesateho Osmeho, W Pondiely Przed S. Agnessku.
[…]
A więc dokument, jak
zostało napisane, wydano „w poniedziałek przed Świętą
Agnieszką”. Dzień św. Agnieszki przypada na 21 stycznia. Trzeba
też mieć świadomość, że w czasach powstania Ordynacji
Kościelnej obowiązywał jeszcze kalendarz juliański, który
dopiero w 1585 roku zastąpiono znanym nam współcześnie
kalendarzem gregoriańskim. Tak więc na podstawie dokonanych
obliczeń w oparciu o Vademecum. Podręcznik do studiów
archiwalnych dla historyków i prawników polskich autorstwa T.
Wierzbowskiego ustalono, iż dzień św. Agnieszki przypadał w 1568
roku na środę, toteż poniedziałek przed św. Agnieszką wypadał
na 19 stycznia.
 |
| Wacław III Adam |
Ordynacja Kościelna.
Jakie kwestie poruszył w niej książę?
Ordynacja Kościelna
Wacława III Adama jest najważniejszym dokumentem, który
sformalizował wiarę ewangelicką w Księstwie Cieszyńskim. Dzieli
się na wstęp i dziewięć artykułów traktujących o
najważniejszych aspektach wiary mieszkańców Księstwa
Cieszyńskiego:
1. O Chrzcie świętym.
2. O spowiedzi.
3. O sakramencie ołtarza.
4. Aby wszelkie
zaklinanie lub święcenie jako to chrztu, pokarmów, ziół, wody,
soli i tym podobnych rzeczy zostało zaniechane.
5. Aby nikt nie mógł
zawrzeć małżeńskiego związku kto by wpierw z ambony trzykrotnie
nie był ogłoszony.
6. Jakie święta mają
być zachowywane.
7. Aby zaniechane zostały
nieużyteczne ceremonie przy mszy.
8. O ceremoniach w ciągu
całego roku.
9. O pogrzebie, czyli
chowaniu zmarłych.
Zanim jednak książę
scharakteryzował kolejno każdy z artykułów wystosował on w
dokumencie obszerną przedmowę skierowaną do zwierzchności,
rządców, proboszczów i chrześcijańskiego czytelnika. Zacytuję
zatem kilka fragmentów z przedmowy: […] Jedney každey
Wrchnosty przedny powinost gest, aby oprawdowu peczy o prawe
Nabožienstwy miela (Jest to każdej władzy
zwierzchniej przednią powinnością, aby szczerą otaczała pieczą
prawą religię) […]; […] w tom to Knyžietstwy
Tiessinskem, poswad se mnoho nekrzestianskich zlych używany w
Kostelich zachowawalo, a gestie se zachowawagi w niekterich mistiech,
ktere zczela proti Slowu Božimu gsu (w tym to Księstwie
Cieszyńskim potąd zachowywało się w kościołach mnóstwo
niechrześcijańskich złych zwyczajów i jeszcze się zachowuje w
niektórych miejscach)[…]; […] Wieczny Otecz Pana nasseho
Gežisse Krysta racz sobie take w tomto Knyžietstwy
Tiessinskem Czyrkew Swatu skrze swe milostne Spasytelne Slowo
wzbudity a wyzdwihnuti (Wieczny Ojcze Pana naszego Jezusa
Chrystusa, racz sobie także i w tym Księstwie Cieszyńskim przez
swe miłościwe zbawiające Słowo wzbudzić i wznieść kościół
święty) […].
Kwestia języka
Wacław III Adam, wydając
Ordynację Kościelną, wprowadził do kościoła zrozumiały dla
mieszkańców Księstwa Cieszyńskiego język czeski, który zaczął
w czasie nabożeństwa wypierać stosowaną dotychczas łacinę.
Sprawy języka, w jakim powinno być odprawiane nabożeństwo na
terenie całego Księstwa Cieszyńskiego, zawarte zostały w artykule
ósmym. […] Potom kniez at se obrati twarzi k lidu a spiwa
Ewangelium czesky (Potem niech się ksiądz zwróci twarzą do
ludu i śpiewa po czesku Ewangelię) […]; […] Nawsych pak at
se toliko czeski spiwa (Na wsiach niech się śpiewa wyłącznie
po czesku) [...]. Mieszkańcy Księstwa Cieszyńskiego praktycznie do
połowy XIX wieku, kiedy zaczęły powstawać pierwsze polskojęzyczne
kancjonały, modlili się po czesku.
Warto zwrócić uwagę,
że wtedy Korona Świętego Wacława spoczywała już w rękach
katolickich Habsburgów. To po raz kolejny dowodzi, jak szeroko
zakrojona była autonomia Księstwa Cieszyńskiego w ramach Ziem
Korony Świętego Wacława, skoro książę mógł tak znacząco
zreformować Kościół w granicach swojego księstwa. Habsburgowie, w sposób radykalny, interweniowali w tej sprawie dopiero po śmierci Elżbiety Lukrecji. Decyzja
Wacława III Adama zmieniła na wieki strukturę religijną Księstwa
Cieszyńskiego, a jej efekty widoczne są do dnia dzisiejszego pod
postacią ekumenizmu na tej ziemi.