Dziyrży jak lutersko
wiara kole Cieszyna. Tak mówimy, kiedy coś dobrze przykleimy.
Ale przyjrzyjmy się temu powiedzeniu z nieco innej strony. W 1568
roku książę cieszyński Wacław III Adam uznał wiarę ewangelicką
za jedyną słuszną i najprawdziwszą w Księstwie Cieszyńskim.
Odtąd lud księstwa wierny stał się naukom Marcina Lutra. Nurt
reformacji kontynuowała po śmierci księcia, jako regentka Księstwa
Cieszyńskiego, żona — księżna Sydonia Katarzyna. Ich syn
przeszedł wprawdzie z powrotem na katolicyzm, jednak lud pozostał w
dużej mierze ewangelicki... Tak rodziła się wieloreligijność
Księstwa Cieszyńskiego.
 |
| Jerzy Trzanowski |
Jednak nie o tym dziś
chciałbym napisać. 380 lat temu, 29 maja 1637 roku, zmarł
najwybitniejszy z krzewicieli nauk Lutra w krajach słowiańskich –
Jerzy Trzanowski, nazywany przeto Słowiańskim Lutrem. Urodził się
27 marca lub 9 kwietnia 1592 roku w Cieszynie. Był najstarszym synem
Walentego Trzanowskiego, mistrza cechu konwisarzy, i Jadwigi zd.
Zientek, pochodzącej ze Śmiłowic. Jerzy Trzanowski przyszedł na
świat w kamienicy na rogu Starego Targu i ulicy Głębokiej w
Cieszynie.
Naukę rozpoczął w
cieszyńskich szkołach. Ten fakt może zaskakiwać, ale warto
pamiętać, że księżna Sydonia Katarzyna, wydając w 1584 roku
Porządek Kościelny i Szkolny, zapoczątkowała nowy rozdział w
rozwoju edukacji na terenie Księstwa Cieszyńskiego. Stąd nauka
stała się bardziej powszechna dla osób nieszlacheckiego
pochodzenia.
 |
| Exlibris Jerzego Trzanowskiego |
Następnie Jerzy
Trzanowski uczył się w Gubinie i Kołobrzegu. W latach 1607−1611
studiował na uniwersytecie w Wittenberdze. Później pracował jako
nauczyciel w Pradze i Trzeboniu w Czechach, a także jako pastor w
miejscowościach Holešov i Valašské Meziříčí na Morawach. W
1624 powrócił do Cieszyna. Powodem było wydanie dekretu
cesarskiego, który nakazywał wszystkim duchownym ewangelickim
opuszczenie Czech i Moraw. Po raz kolejny dowodzi to, że Księstwo
Cieszyńskie było autonomiczne i neutralne względem większych
mocarstw, w skład których wchodziło. W roku 1626 podjął się
pracy nadwornego kaznodziei protestanckich hrabiów Sunegków z
Bielska, lecz w 1627 roku musiał uciekać do posiadłości Sunegkhów
na Górne Węgry (w dzisiejszej Słowacji). Następnie był
kaznodzieją na zamku w Orawie, a od 1631 pastorem w Liptowskim
Mikułaszu, gdzie zmarł 29 maja 1637 roku.
 |
| Jedno z XIX wiecznych wydań Cithra sanctorum |
Najważniejszym
dziełem Jerzego Trzanowskiego jest niewątpliwie Cithara
sanctorum wydana w Lewoczy w 1636
roku. Kancjonał napisany w języku czeskim, zawierający ponad 400
pieśni doczekał się przynajmniej 215 wydań, był używany jeszcze
w XX wieku. Odegrał ogromną rolę w krzewieniu idei reformacji w
krajach słowiańskich, w tym także w sąsiadującej z Księstwem
Cieszyńskim Polsce.
Oczywiście
należy także wymienić inne ważne dzieła Jerzego Traznowskiego
jak choćby Konfesję Augsburską,
wydaną w 1620 roku w Ołomuńcu, a także Phiala
oderamentorum z 1635 roku. Oba
napisane w języku czeskim, który książę Wacław III Adam w 1568
roku uznał za język, w jakim mają być odprawiane nabożeństwa na
terenie całego Księstwa Cieszyńskiego.
Przypomnienie tej postaci z dziejów Księstwa
Cieszyńskiego idealnie wpisuje się też w tegoroczne obchody
500-lecia Reformacji. Jerzy Trzanowski zapisał się w historii
naszej Małej Ojczyzny i Europy jako Słowiański Luter. Obecnie
przypominają o nim głównie Czesi ze względu na to, że pisał w
języku czeskim. Był on jednak kolejną postacią, której nie da
się ot tak wpisać do którejkolwiek opcji narodowej.