Kult św. Wacława w Księstwie Cieszyńskim

Święty Wacław, książę Czechów. Kim był? Kiedy i w jaki sposób jego kult zawędrował na ziemie Księstwa Cieszyńskiego? Dlaczego stał się niepożądanym dziś na Śląsku Cieszyńskim świętym?


XVIII wieczny obraz olejny z wizerunkiem św. Wacława pochodzący z oryginalnego wyposażenia rotundy pw. św. Mikołaja i św. Wacława w Cieszynie.

Święty Wacław urodził się około 907 roku, jako najstarszy syn księcia Wratysława i pogańskiej księżniczki Drahomiry. W wieku 13 lat Wacław stracił ojca, a jego wychowaniem zajęła się jego babka, późniejsza Święta Ludmiła. W 925 roku objął rządy w księstwie czeskim i wygnał z niego swoją matkę i brata Bolesława. Rozpoczął wtedy proces chrystianizacji Czech wznosząc przedromańską rotundę, której pozostałości znajdują się w podziemiach katedry św. Wita w Pradze. Wzrost znaczenia chrześcijaństwa i polityka Wacława skutkowała zależnością Czech wobec Cesarstwa Niemieckiego, a to było sprzeczne z interesami części czeskiej elity, która popierała młodszego brata Wacława, Bolesława. Bolesław zaprosił Wacława na uroczystości świętych Kosmy i Damiana do Starego Bolesławca. Tam wywiązała się kłótnia pomiędzy braćmi, Bolesław uderzył mieczem, Wacław uciekł do kościoła, ale zanim tam dobiegł zabiło go trzech rycerzy Bolesława Tira, Česta i Hněvsa. Zginął 28 września 929 lub 935 roku. wkrótce potem Wacław został uznany za świętego jako męczennik. 


Czaszka św. Wacława, przechowywana w relikwiarzu katedry św. Wita w Pradze
Trudno jednoznacznie powiedzieć kiedy jego kult przywędrował na ziemie Księstwa Cieszyńskiego, jednak można się domyślać, że towarzyszył jego mieszkańcom przynajmniej od samego początku jego istnienia, kiedy to pierwszy książę cieszyński Mieszko zaczął zawierać umowy i przymierza z dworem praskim. Pięciu potomków Mieszka nosiło dumne imię Wacław.

W 1436 roku kardynał Zbigniew Oleśnicki ustanowił Świętego Wacława jednym z czterech głównych patronów Królestwa Polskiego, stąd do dziś wiele najstarszych kościołów w Polsce nosi jego wezwanie.

Kaplica zamkowa pw. św. Mikołaja i św. Wacława w Cieszynie
Podobnie jest z najstarszym kościołem w Księstwie Cieszyńskim, który spełniając funkcję kaplicy zamkowej był pod wezwaniem św. Wacława. W 1495 roku proboszcz pszczyński Wacław Hynal, pochodzący ze Stonawy, ufundował do zamkowej kaplicy ołtarz p. w. Opatrzności Bożej, Najświętszej Marii Panny, Jana Chrzciciela, św. Erazma oraz św. Wacława. Zachowane do dziś XVIII wieczne urbarze zamkowe stwierdzają jasno, że stara kaplica zamkowa jest pod wezwaniem św. Wacława. Mówią także o mszach sprawowanych w niej w dniu 28 września i 6 grudnia. Dlatego dziś kaplica nosi wezwanie św. Mikołaja i św. Wacława.

Korona św. Wacława - insygnium koronne Królestwa Czech przechowywane w skarbcu na Karlsztejnie
Spór o Śląsk Cieszyński w latach 1919 – 1920 doprowadził do powolnego wymazywania św. Wacława z kart historii cieszyńskiej rotundy, jako elementu czeskiego. Wielu historyków opiera się na dokumencie z 1223 roku, gdzie został wymieniony kościół św. Mikołaja. Z dokumentu wcale nie wynika, że chodzi o zamkową rotundę, a rozpoznany przez historyków proces osadniczy Cieszyna potwierdza istnienie w tym czasie dwóch kościołów - św. Mikołaja i kaplicy w grodzie kasztelańskim. Stąd patronat św. Mikołaja należałoby postawić pod znakiem zapytania. Tym bardziej, że późniejsze dokumenty dotyczące zamkowej kaplicy Mikołaja nie wymieniają, a mówią o Wacławie. Wacławie, którego XX wieczna narracja historyczna skrzętnie ukrywała ze względów politycznych... Nie dochował się do naszych czasów nawet obraz Świętego Mikołaja, natomiast obraz Świętego Wacława, będący częścią oryginalnego wyposażenia rotundy istnieje do dziś.

Kult Świętego Wacława przetrwał na terenie Księstwa Cieszyńskiego także w postaci ludowych przysłów pogodowych: "Na świętego Wacława w polu pustki, w domu sława"; "Gdy na Wacława i Michała jasno, nie będzie w zimie ciasno"; "Na świętego Wacława mróz nastawa".

Wspomnijmy zatem w dniu dzisiejszym św. Wacława - drugiego patrona naszego najstarszego kościoła w Księstwie Cieszyńskim.